PATRONAAT

Locatie: Kluisstraat 11-11a

Op initiatief van het kerkbestuur van de Servatiusparochie is in 1907 dit architectonisch interessante Sint Josephpatronaat gebouwd en de eerste steen daarvan was een fraai tegeltableau met de afbeelding van Sint Servatius. Architect Stuyt heeft het ontworpen en het is gebouwd door de firma Van der Heijden uit Boxtel. De geestelijkheid had de intentie om vooral de katholieke opvoeding te bevorderen en de mogelijkheden voor ontspanning te vergroten. Het was voor die tijd een mooi centraal gelegen sociaal-cultureel centrum met o.a. een kegelzaal. In WO II fungeerde het als stafgebouw voor de militairen en nadien heeft het gebouw andere functies gekend. De eerste steen is gelegd op 13 mei 1907 op de feestdag van Sint Servatius ten tijde van het pastoraat van pastoor-deken Norbertus Baekers. Het gebouw is in 1984 afgebroken.

Een verborgen kokertje

In het voormalige bibliotheekgebouw dat later naar Steeg 9 zou verhuizen, was een gevelsteen ingemetseld, die ons herinnerde aan het oude patronaatsgebouw uit 1907. Op dit fraaie tegeltableau staat: "Sanctus Servatius Patronatus Schijndel". Aanvankelijk had men de intentie het patronaat te verluchtigen met het gemeentewapen van Schijndel. Nader onderzoek naar de maker van dit fraaie kunstwerk in het parochie-archief bracht een rekening en verantwoording aan het licht ten aanzien van de bouw en het eenjarig onderhoudscontract waarin de kosten van de eerste steen 28 gulden bedroegen. Bovendien bleek zich tussen de archiefstukken een fraaie perkamenten oorkonde te bevinden, die was opgemaakt ter gelegenheid van de eerste steenlegging van het patronaatsgebouw Sint Joseph op 13 mei 1907. De oorkonde zat verborgen in een kokertje met daarin het perkamenten archiefstuk. De tekst van deze oorkonde, die hierna in extenso volgt, geeft een idee wie bij die eerste steenlegging waren betrokken.

“In de naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes Amen. Op heden, den feestdag van St.Servatius, in het jaar onzes Heeren negentien honderd en zeven toen Z.H.Pius de Tiende de Kerk Gods bestuurde en Z.D.H. Mgr. Wilhelmus van de Ven Bisschop van ’s-Hertogenbosch was, in het negende jaar der Regeering van H.Majesteit Wilhelmina Koningin der Nederlanden , ten tijde der H.Missie, is van dit Sint Josephs Patronaatsgebouw de eerste steen gelegd door de Zeereerwaarden Heer Norbertus Willibrordus Leonardus Baekers, pastoor der St. Servatiusparochie, in tegenwoordigheid van de Weleerwaarde Heeren Jacobus van der Vleuten en Adolphus Adrianus Josephus Karthon, kapelaans en Johannes Franciscus Maria Sanders, rector der Zusters van Liefde, van de heeren Kerkmeesters Franciscus Manders, Henricus P. van Liempd, Johannes Verhagen en Antonius van Heertum, de bouwmeesters Joseph Cuijpers en Jan Stuijt, den hoofdopzichter Jac. Heemskerk, den opzichter Arnoldus Merks, de aannemers Marinus de Koning en Arnoldus van de Laar en vele belangstellenden, ten blijke deze oorkonde is onderteekend, Schijndel XIII mei MCMVII en 20 handtekeningen”.

Bouw, functie en sloop van het patronaat

De bouw is dus voltooid in 1907 en wie er bij betrokken waren wordt duidelijk uit de aangehaalde oorkonde. Uiteraard had dit patronaatsgebouw, speciaal bedoeld voor lering en ontspanning van katholieke jongeren, een uitgesproken parochiële functie voor vieringen, lezingen, conferenties en recreatieve en culturele activiteiten voor de jeugd zoals filmvoorstellingen en toneeluitvoeringen en er was zelfs een kegelzaal in gevestigd. Het gebouw, naar het ontwerp van architect Stuijt, is aanbesteed en gebouw door de firma Van der Heijden uit Boxtel en voor WO II heeft de Schijndelse architect Van Liempd er nog een nieuwe vleugel aan gezet. Schertsend werd wel eens gezegd dat in dit patronaat ‘zowat de gehele Schijndelse Boerenbond is grootgebracht en opgevoed’. In 1936 is er een hekwerk geplaatst en is zelfs een overdekte rijwielplaats gerealiseerd. Tijdens WO II [1940-1945] is het patronaat gevorderd door de Geallieerden en werd ingericht als stafgebouw voor de militairen. Na 1945 is het herstel van de oorlogsschade ter hand genomen, waarvan in het parochie-archief nog de nodige details zijn terug te vinden. Saillant detail is, dat pastoor Gabriël van Dijk aan de bisschop goedkeuring had gevraagd om tijdens de restauratie van de Servatiuskerk, het patronaat te mogen gebruiken als ‘oratorium semipublicum’, waarvoor een aparte zaal werd ingericht. Later deed het gebouw dienst als onderkomen voor de Lagere Technische School [LTS]. In 1968, het jaar waarin de muziekschool is opgericht, trok die er in, ook al was het daar qua indeling en outillage niet direct een ideaal gebouw voor. Beneden was de danszaal maar daar zaten geen kleedruimten bij. Kinderen die voor muzieklessen kwamen moesten door de gang waar anderen voor de dansles zich om moesten kleden. “Het was daar beneden altijd rommelig”, weet Jan Buil, de directeur van de muziekschool.

En hij vervolgt: “Een grote brede houten trap bood toegang tot de bovenverdieping. Daar waren de leslokalen voor de muziekleerlingen. Achter een grote deur naar het balkon hadden we het schoolarchief ondergebracht. Aan de andere kant lag de patronaatszaal. Die had de bibliotheek in gebruik. Deze is in 1983 naar het gebouw D’n Herd verhuisd. Daarna hebben wij die ruimte nog een jaartje in gebruik gehad als extra danszaal”.

Ook is het gebruikt voor culturele uitvoeringen en doemiddagen onder leiding van de Creatieve Werkgroep geformeerd vanuit de leerkrachten van de Schijndelse toen nog lagere scholen, die in 1985 werden omgedoopt tot ‘basisscholen’.

Schijndelaar Ad Cooijmans kan zich de situatie uit 1983 nog goed herinneren. “Toen hield ik een expositie in de lege ruimte die de bibliotheek achterliet. De gaten van de boekenrekken had ik dichtgesmeerd. En met Boerenbondplastic had ik de ruimte ingepakt. Dat was heel apart. Een serene ruimte was het geworden, waar ik mijn schilderwerk en kunstobjecten tentoonstelde.” Een jaar later verhuisde de muziekschool naar het nieuwe gebouw aan de Hertog Jan II laan. Het patronaatsgebouw ging in 1984 tegen de vlakte. Later bouwde de firma Van Tartwijk Bouwbedrijven er een kantoor. Tot ongenoegen van velen werd het monumentale patronaatsgebouw gesloopt. Een van Schijndels heemkundigen, te weten Theo van den Dungen, liet zijn emoties de vrije loop en schreef hierover het volgende: “Stuk historie van Schijndel gesloopt. De slopers hebben hun werk snel en grondig verricht. Waar eens Schijndels patronaat, het parochiehuis, pronkte, resten nu nog wat overblijfselen in de vorm van enkele hopen puin. Een dragline doet het allerlaatste werk en een gapende wond blijft achter. Een stuk geschiedenis van Schijndels sociaal en kultureel leven is niet meer. Een leegte blijft achter. Vooral een leegte, maar ook een stuk nostalgie, bij de oud-Schijndelnaren die menig uur in hun patronaatsgebouw hebben doorgebracht ten rijde van het oude “Roomsche Leven”. Het laatste bolwerk is verdwenen”.         

bronvermelding:

Henk Beijers e.a. Het Schijndelse Landschap [uitgave 2003] pagina 203
Henk van den Brand in: Rond die Cluse jaargang 19 no.2 [uitgave 2012]
Archief Servatiusparochie inventarisnummers 204 t/m 211 [BHIC toegangsnummer 5199]
Brabants Dagblad 1984 : interview van Domien van der Meijden in ‘stille getuigen’ met de directeur van de muziekschool Jan Buil
Brabants Dagblad 15 maart 1996 [gesprek met Ad Cooijmans]
Collectie Theo van den Dungen [heemkamer kast 3]

Henk Beijers, lid historische werkgroep van HKK Schijndel
Henk van den Brand, lid historische werkgroep van HKK Schijndel